شعر «بیداد ظالمان» و معنی شعر:

درس پنجم

بیداد ظالمان

• شاعر: سیف فرغانی
• قالب: قصیده

هم مرگ بر جهان شما نیز بگذرد                       هم رونق زمان شما نیز بگذرد

قلمرو فکری:

حتماً مرگ به سراغ شما هم خواهد آمد و یک روز شکوه و عظمت شما نیز به پایان خواهد رسید.

قلمرو زبانی:

شما و زمان ß   نقش مضاف الیه

جهان ß   نقش متمم

قلمرو ادبی:

جهان و زمان ß   قافیه (شما نیز بگذرد ß   ردیف)

جهان ß   مجاز از زندگی

مرگ بر جهان شما نیز بگذرد ß   تشخیص، استعاره و کنایه از مُردن

رونق زمان بگذرد ß   کنایه از نابودی

مفهوم:

مصراع اول: قطعی بودن مرگ

مصراع دوم: ناپایداری قدرت و شکوه

وین بوم محنت از پی آن تا کند خراب               بر دولت آشیان شما نیز بگذرد

قلمرو فکری:

غم و سختی، جغد شوم و ویرانگری است که به ما بسنده نمی کند؛ بلکه شما را هم خانه خراب می کند.

قلمرو زبانی:

خراب ß   نقش مسند

بیت ß   2 جمله

مصراع اول ß   شیوۀ بلاغی

مصراع دوم ß   شیوۀ عادی

این بوم محنت ß   یک ترکیب وصفی و یک ترکیب اضافی

قلمرو ادبی:

بوم محنت ß   اضافۀ تشبیهی

بوم ß   نماد شومی و تلمیح به اعتقاد گذشتگان

بوم و خراب و آشیان ß   مراعات نظیر

کل بیت ß   کنایه از نابودی قدرت و فرمانروایی

خراب و دولت آشیان ß   تضاد

مفهوم:

فراگیری غم و اندوه

ناپایداری سعادت و شوکت

آب اجل که هست گلوگیر خاص و عام               بر حلق و بر دهان شما نیز بگذرد

قلمرو فکری:

مرگ که مانند آب، همۀ مردم را خفه می کند، به سراغ شما هم خواهد آمد.

قلمرو زبانی:

مصراع اول ß   شیوۀ بلاغی

قلمرو ادبی:

آب اجل ß   اضافۀ تشبیهی

خاص و عام ß   تضاد و مجاز از همۀ مردم

تلمیح به آیۀ «کُلُّ نَفنِ ذائِقَهُ المَوتِ»

مفهوم:

قطعی بودن و فراگیری مرگ.

چون دادِ عادلان به جهان در، بقا نکرد               بیداد ظالمان شما نیز بگذرد

قلمرو فکری:

وقتی عدالت و انصاف انسان های عادل در جهان باقی نماند؛ بدون شک، ظلم و ستمگری شما هم پایدار نمی ماند.

قلمرو زبانی:

به جهان در ß   دو حرف اضافه برای یک متمم (ویژگی سبکی)

بیت ß   دو جمله به شیوۀ عادی

داد و بیداد ß   نقش نهاد

عادلان و ظالمان ß   نقش مضاف الیه

جهان ß   نقش متمم

قلمرو ادبی:

داد و بیداد ß   تضاد

عادل و ظالم ß   تضاد

داد و عادل، بیداد و ظالم ß   مراعات نظیر

واج آرایی حروف «د» و «ا»

مفهوم:

ناپایداری همه چیز

از بین رفتن ظلم و ظالمان

در مملکت چو غرّش شیران گذشت و رفت                    این عوعو سگان شما نیز بگذرد

قلمرو فکری:

وقتی فریاد انسان های شجاع باقی نماند؛ مطمئن باشید، سگ های ستمگری مانند شما هم پایدار نخواهند ماند.

قلمرو زبانی:

بیت ß   3 جمله به شیوۀ عادی

غرّش و عوعو ß   نقش نهاد

قلمرو ادبی:

شیران ß   استعاره از انسان های بزرگ و شجاع

سگان ß   استعاره از افراد پَست

غرّش و عوعو ß   تضاد

سگان و شیران ß   تضاد

مفهوم:

گذرا بودن و ناپایداری همه چیز

بادی که در زمانه بسی شمع‌ ها بکشت              هم بر چراغدان شما نیز بگذرد

قلمرو فکری:

مرگ که مانند باد، بسیاری از زندگی ها را مثل شمع خاموش کرده است، چراغ زندگی شما را نیز خاموش می کند.

قلمرو زبانی:

بیت:دو جمله

باد ß   نقش نهاد

زمانه ß   نقش متمم

چراغدان ß   نقش متمم

بسی ß   نقش قید

شمع ß   نقش مفعول

چراغدان شما ß   ترکیب اضافی

قلمرو ادبی:

باد ß   استعاره از مرگ

شمع ß   استعاره از وجود انسان های بزرگ

چراغدان ß   استعاره از زندگی و حیات آدمی

تلمیح به آیۀ « کُلُّ نَفسٍ ذائِقَهُ المَوتِ»

شمع و چراغدان و بکُشت ß   مراعات نظیر

باد و شمع ß   تضاد

باد و چراغ ß   تضاد

باد به شمع و چراغدان بوزد ß   کنایه از مرگ و نابودی

مفهوم:

نابودی و ناپایداری همه چیز و همه کس

زین کاروانسرا بسی کاروان گذشت                    ناچار کاروان شما نیز بگذرد

قلمرو فکری:

انسان ها و حکومت های زیادی به کاروانسرای دنیا آمدند و رفتند؛ شما هم از این دنیا خواهید رفت.

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله به شیوۀ عادی

کاروان ß   نقش نهاد

کاروانسرا ß   نقش متمم

بسی و ناچار ß   نقش قید

قلمرو ادبی:

واج آرایی حرف «ا»

کاروان ß   در مصراع اول استعاره از انسان و حکومت

کاروان ß   در مصراع دوم استعاره از عمر و زندگی

کاروانسرا ß   استعاره از دنیا

کاروانسرا و کاروان ß   تناسب (مراعات نظیر)

کاروان ß   آرایۀ تکرار

مفهوم:

ناپایداری دنیا و گذرا بودن عمر انسان

ای مفتخر به طالع مسعود خویشتن                  تأثیر اختران شما نیز بگذرد

قلمرو فکری:

مرگ که مانند آب، همۀ مردم را خفه می کند، به سراغ شما هم خواهد آمد.

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 یا 3 جمله:

• مصراع اول،یک یا دو جمله است؛ زیرا «مفتخر» می تواند صفت برای منادای محذوف و نیز نهاد جملۀ بعد باشد

قلمرو ادبی:

کلّ بیت ß   تلمیح به اعتقاد گذشتگان دربارۀ تأثیر ستارگان در سرنوشت انسان ها و نیز حدیث حضرت علی (ع)

طالع و مسعود و اختر ß   مراعات نظیر (تناسب)

تأثیر اختر مسعود بگذرد ß   کنایه از بدبخت شدن

مفهوم:

تأثیر ستارگان در سرنوشت انسان

ناپایداری امور دنیایی

بر تیر جورتان ز تحمل سپر کنیم                       تا سختی کمان شما نیز بگذرد

قلمرو فکری:

با سپری از صبر در برابر ستم شما که مانند تیر است از خودمان دفاع می کنیم تا دوران قدرت تان به پایان برسد.

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله

تیر جور ß   ترکیب اضافی

سختی کمان ß   ترکیب اضافی

قلمرو ادبی:

تیر جور ß   اضافۀ تشبیهی

تحمل مانند سپر ß   تشبیه

کمان ß   مجاز از قدرت

تیر و سپر و کمان ß   مراعات نظیر

سپر کردن ß   کنایه از دفاع کردن

سختی کمان ß   کنایه از قدرتمندی و سلطۀ فراوان

مفهوم:

تحمّل سختی ها و صبوری به امید رهایی از ظلم

ای تو رمه سپرده به چوپان گرگ طبع                 این گرگی شُبان شما نیز بگذرد

قلمرو فکری:

ای کسی که مردم را به حاکمان گرگ صفت سپرده ای، این درّندگی و وحشیگری حاکمان شما هم به پایان می رسد.

قلمرو زبانی:

چوپانِ گرگ طبع ß   ترکیب وصفی

قلمرو ادبی:

رمه ß   استعاره از مردم

چوپان گرگ طبع ß   استعاره از حاکمان ظالم

گرگی شبان ß   استعاره از رفتار ظالمانه

شبان ß   استعاره از حاکمان

رمه و گرگ و چوپان و شبان ß   تناسب

چوپان گرگ طبع ß   تشبیه و تناقض

رمه و گرگ ß   تضاد

مفهوم:

از بین رفتن ظلم و ستم

ناپایداری پادشاهان و قدرت آنان